بررسی مقایسه ای مفهوم عرفانی تزکیه نفس در نهج البلاغه و آثار عطّار

چکیده از آنجایی که اسلام دین انسان ساز است، برای هدایت و گم نکردن راه سعادت منبع مکتوبی چون قرآن و راهنمایانی چون پیامبر (صلی الله و علیه و آله) و پس از ایشان ائمه (علیهم السلام) را در دسترس همگان قرار داده است. با مطالعه قرآن و نهج البلاغ? شریف به عنوان مترجمان قرآن کریم می توان به هدایت دست یافت. عارفان مسلمان تلاش می کنند که سیر و سلوک خود را بر اساس دستورات دین و راهنمایی این بزرگان قرار دهند تا مسیر را به خطا نروند از جمله عطّار نیشابوری که گرچه اهل سنت است اما با مطالعه آثارش می توان به تأثیرپذیری او از امیر المومنین علی (علیه السلام) در طی طریق معترف شد. تزکیه عرفانی نفس در نهج البلاغه بر انسان شناسی که به خداشناسی و در نهایت به کمال رساندن انسان منجر می شود استوار است. امیر المومنین علی (علیه السلام) به عنوان انسان کامل، شناخت صحیح خداوند و اخلاص در عقیده و عمل، تقوی و صبر را از عوامل دست یابی به تزکیه نفس در نهج البلاغه می دانند و برتری طلبی، پیروی از خواهش های نفسانی، طغیان، حبّ دنیا و موانع عملی و اخلاقی ازجمله عجب و ریا و ارتکاب رذائل اخلاقی را موانع شناختی در راه تهذیب نفس می شمرند. عطّار عوامل دست یابی را به کمال شناخت خداوند و عوامل فردی منحصر می داند و در آثارش از طلب، عشق، معرفت، استغناء، توحید، حیرت، فقر و فنا به عنوان وادی ها و یا مراحل سیر و سلوک عرفانی نام می برد. موانع شهودی در نزد شیخ عبارتند از: غفلت از خداوند و غفلت از مرگ. عطّار موانع عملی و اخلاقی را پیروی از هوای نفس، خودپرستی، آرزوهای دور و دراز و سراب های فریبنده می داند. کلیدواژه: تزکیه نفس، عرفانی، نهج البلاغه، عطّار.